Dünya İklim Zenginliği

Hangi İklim Sınıfında Yaşıyoruz?

Bilmediğimiz bir yere seyahat edecek olduğumuzda o yerle ilgili meraklarımız içerisinde oranın iklimi de yer alır. Çünkü seyahat edilecek günlerde nasıl bir hava olayı ile karşılaşacağımızı bilmek isteriz. O yere ait iklim bilgisi yılın hangi ayında hangi hava olaylarının görülebileceğine ilişkin ortalama bir yargıya varmamıza yardımcı olur. Örneğin Akdeniz sahil şeridinde bir ülkeye Ağustos ayında seyahat planlanıyorsa sıcak bir ülkeye gidiyor olduğumuzu kestirmek zor değildir. Bu yargıya ulaşmak için her hangi bir analiz yapmak zorunda değiliz. Gideceğimiz ülkenin konumu bize orada görülen iklimin ne olabileceğine ilişkin bir fikir verebilir.

Ağustos ayında Akdeniz’e kıyısı olan bir ülkede hava nasıldır? sorusunun cevabı: elbette sıcaktır şeklinde olacaktır. Ağustos ayında Hindistan’a gidecekseniz yine sıcaktır, ama aynı zamanda yağışlıdır. Peki Hindistan’ın her yeri ve her günümü? Elbette hayır.

Bir yerin ikliminin ne olabileceğine ilişkin konum bilgisi genel bir fikir sahibi olmamıza yardımcı olabilir. Fakat kesin yargıya varmamız için yeterli midir? Kesinlikle hayır. Çünkü iklim atmosferde meydana gelen hava olaylarının ortalama ifadesidir. Ve bir yerde yaşanan hava olaylarının zamanını ve şiddetini belirleyen pek çok faktör vardır. Örneğin Türkiye’de yaşıyorsanız, ülkeniz kuzey yarım kürede ve orta kuşakta yer alıyor olduğu için Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları yaz aylarıdır ve sıcaktır. Fakat Antalya’daki sıcaklık dereceleri ile Erzurum’daki sıcaklık dereceleri aynı değildir. Yine Konya’daki yağış miktarı ile Rize’deki yağış miktarı da aynı değildir. Çünkü her birinin yükseltisi, denize yakınlığı gibi fiziki coğrafya şartları farklıdır.

Bireysel ve kısa süreli bir seyahat planlarken mobil hava durumu uygulamalarını kullanarak seyahat süresince güzergâhınızdaki yerlerde hangi hava olaylarının görülebileceğine ilişkin yapılan tahminleri öğrenebilirsiniz. Bu tahminlere göre planlamanızı yapabilirsiniz. Meteorolojinin size sunmuş olduğu bu kısa süreli hava olayı tahminleri hayatınızı kolaylaştıracaktır. Peki ya iklim, bir yerin ikliminin ne olduğunu nasıl söyleriz?

Latince eğiklik anlamına gelen klima kökünden türetilmiş olan iklim kavramı, dünyadaki hem doğal ortam hem de beşeri ortam çeşitliliğini belirleyen temel faktörlerin başında gelir. Örneğin ekvator çevresinde yağmur ormanları görülürken, 30⁰ kuzey ve güney enlemleri çevresinde çöllerin oluşması, kuzey kutbuna yaklaştığınızda ise tayga ormanlarının görülmesini belirleyen temel faktör buralarda görülen iklim özelliğidir. Aynı şekilde Kolombiya’da, Brezilya’da, Yemen’de kahve tarımı yapılabiliyorken, Akdeniz çevresinde narenciye, Güneydoğu Asya’da çay tarımının yaygın olarak yapılıyor olması buralarda görülen iklim ile doğrudan ilişkilidir. Hatta milletlere özgü olan kültürel özelliklerin de yaşanılan coğrafya ile bazen doğrudan bazen de dolaylı olarak ilişkisi vardır.

Coğrafi terim olarak İklim; “belirli bir alanda yaşanan hava olaylarının uzun yıllar ortalaması” olarak tarif edilmektedir. Gün içerisinde yağmurlu, güneşli, bulutlu, nemli, rüzgârlı, sıcak, soğuk ve benzeri şeklinde yaşanan ve ifade edilen her bir olay “hava olayı” olarak adlandırılmaktadır. Sıcaklık, Nemve yağışlar, Basınç ve rüzgarlar aynı zamanda iklim elemanı olarak adlandırılırlar. Bir yerin iklimin ne olduğunun söylenebilmesi için orada yaşanan hava olaylarına ilişkin kesintisiz en az 30 yıllık meteorolojik gözlem yapılması ve kayıtların tutulmuş olması gerekmektedir. Orada görülen iklimin ne olduğunu tarif edebilmek için kayıt altına alınmış verilerin belirli ölçütlere göre analiz edilmesi gerekmektedir.

Meteorolojik Verileri Analiz Ediyoruz

Bir yerin İkliminin ne olduğunu söyleyebilmemiz için o yere ait meteoeolojik verilere ihtiyaç duyulur. Meteorolojik veri, hava olayının, uygun bir araçla ölçülerek rakamla ifade edilmiş halidir. Örneğin Sıcaklık termometre ile ölçülür, ölçülen değer rakamla yazılır, santigrat derece (⁰C) olarak ifade edilir……..

Hava olaylarına ilişkin tutulan kayıtların iklim tasnifinde kullanılacak veri haline dönüştürülebilmesi için bazı işlemlere tabi tutulması gerekmektedir. Hava olaylarına ilişkin yapılan ölçümler günlük, aylık, yıllık ve uzun yıllar ortalamaları hesaplanır. Bunun için gün içinde yapılan ölçümler toplanır ve ölçüm sayısına bölünerek ilgili hava olayının günlük değeri belirlenir. Daha sonra ayların gün değerleri toplanır ve gün sayısına bölünür………………..

Bir yerde yaşanan hava olaylarının uzun yıllar ortalaması iklimlerin tasnif edilmesinde kullanılan meteorolojik veri olarak kullanılmaya hazır hale gelmiştir. Bu veriler tablo haline dönüştürülür. Bu veriler grafiklere dönüştürülerek her bir hava olayında yıl içerisinde ortalama olarak nasıl değişim yaşandığını gösterilebilir.

İklimlerin Sınıflandırılması

Bir yerin ikliminin ne olduğunun ortaya konulması için daha çok hava olaylarından sıcaklık ve yağış özelliklerinin yıllık ortalama değerleri, yıl içerisindeki değişimi ve bir birleri ile olan ilişkisine bakılmaktadır. Örneğin Prof. Dr. Sırrı ERİNÇ hava olaylarından sıcaklık (maksimum sıcaklık) ve yağış verilerini kullanarak iklimleri sınıflanmıştır. Erinç Yağış Etkinlik İndisi olarak adlandırılan yöntemde yıllık yağış tutarının yıllık ortalama maksimum sıcaklığa bölünmesi ile elde edilen sonuç “Yağış Etkinlik İndis” değeri olarak adlandırılmıştır. İndis değeri 8’den küçük ise o yerin iklimi “Tam Kurak”, 8-15 arasında ise “Kurak”, 15-23 arasında ise “Yarı Kurak”, 23- 40 arasında ise “Yarı Nemli”, 40-55 arasında ise “Nemli”, 55’den büyük ise “çok nemli” olarak adlandırılmaktadır.

Dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan İklim sınıflandırması yöntemi Wiladimir Köppen tarafından geliştirilmiştir. Köppen’in çalışmasına göre hazırlanan Dünya iklim haritası Rudolf Geiger tarafından 1954 ve 1961 yıllarında yayınlanmıştır. Bu yöntemin adı “Köppen-Geiger Yöntemi” olarak da adlandırılır. Köppen iklimleri 5 ana grupta toplamış ve harflerle (A:Tropikal, B: Kurak, C: Sıcak Ilıman, D: Soğuk Kar, E: Kutup) ifade etmiştir. Ana iklim karakterinin yanında yağış ve sıcaklık durumunu göstermek için ikinci ve üçüncü harfler kullanılmıştır. BSh: Sıcak yarı kurak step iklimi, BSk: Soğuk yarı kurak step iklimi.

Su Bilançosu

İklimlerin sınıflandırılmasında kullanılan bilim insanları tarafından geliştirilmiş başka yöntemlerde bulunmaktadır. “Thornthwaite Yöntemi” ve “De Martonne – Gottman İndeksi” yöntemi bunlar arasında en çok bilinenleridir. C. Warren Thornthwaite tarafından geliştirilen ve Potansiyel Evapotranspirasyon (EPT-Buharlaşma ve terleme yoluyla Atmosferde su kaybı) kavramına dayanan iklim sınıflandırma yönteminde sıcaklık-EPT ve Yağış-EPT arasındaki ilişki kullanılmaktadır. Potansiyel Evapotransprasyon kavramı sıcaklığın artmasıyla birlikte artan ve nemin artmasıyla birlikte azalan teorik bir değerdir. Thornthwaite Evapotranspirasyon değerini hesaplamak için ayların sıcaklık ortalamasını ve yıllık sıcaklık indeksi ile birlikte bazı sabit ve sıcaklık dercesine göre değişebilen (sıcaklık indisi) değerler kullanmıştır.

Thornthwaite Programmaticaly kullanarak su bilançosunu hazırlayabilirsiniz.

Thornthwaite yönteminde bir yerin ikliminin ne olduğunun söylenebilmesi için Yağış, Sıcaklık ve Evapotranspirasyon değerleri kullanılarak o yere ait su bilançosu hazırlanır. Hazırlanan bilançoda bir yıl boyunca yağışla elde edilen su ve buharlaşma veya diğer yollarla kaybedilen su ile kıyas edilerek toprakta birikmiş suyun olduğu ve su eksiğinin olduğu dönemler belirlenmiş olur. Yapılan işlemler sonunda iklimin adı; sıcaklık tesirlilik, yağış tesirlilik, yağış rejimi, Potansiyel Evapotranspirasyonun üç yaz ayına göre indisi dikkate alınarak ifade edilir. İklimler topraktaki su durumuna göre nemli (A=çok nemli, B₄=nemli, B₃, B₂, B₁, C₂=yarı nemli,) ve kurak (C₁=kurak-az nemli, D= yarı kurak, E=kurak-çöl) olmak üzere iki grup altında 9 ana tip olarak sınıflandırılmıştır. Thornthwaite’ın yönteminde ana iklim tipleri yağışın mevsimlere dağılışına ve sıcaklık rejimine göre de daha alt tiplere ayrılmıştır. Alt iklim tipleri de küçük harflerle (r,s,w,s₂,s_1,w₂,d) ifade edilmiştir.

Thornthwaite yöntemi kullanılarak bir yerin ikliminin ne olduğunu tanımlarken, o yerin yıl içerisinde su eksiği veya su fazlası olduğu dönemleri tespit etmek mümkündür. Bu işlem biraz karmaşık ve zaman alıcıdır. Sıcaklık ve yağış verileri Thornthwaite tarafından geliştirilmiş formüller kullanılarak analiz edilmesi gerekmektedir. Thornthwaite yöntemini kullanarak herhangi bir merkeze ait gerekli veriler girildiğinde analiz yapıp sonuçlarını gösteren bir mobil uygulamada (Thornthwaite App) geliştirilmiştir. Bu uygulama sayesinde herhangi bir yerin hangi iklim sınıfı içerisinde olduğunu hesaplamak mümkün olmaktadır.

Thornthwaite yöntemi kullanılarak yapılan su blançosu hesaplaması ile elde edilen bulgular o yerin doğal ve beşeri ortam özellikleri hakkında çıkarımlar yapılmasında kullanılabilecek veriler sunar. Su blançosu ile elde edilen veriler, toprağın nemlilik durumundan buharlaşmaya, yüzeysel akışın ne olduğunun belirlenmesinden tarımsal etkinliklere ve doğal ortamda yapılacak peyzaj çalışmalarına kadar geniş bir yelpazede kullanılmaktadır.

Örneğin bir bölgede yapılacak olan ağaçlandırma çalışması öncesinde o yere ait su bilançosu hazırlanmalıdır. Çünkü her bitkinin kendine özgü su isteği bulunmaktadır. Ağaçlandırma yapılacak yerin yıllık su durumunun dikilecek ağaçlara uygun olup olmadığının tespiti hazırlanacak olan su bilançosu ile ortaya konabilir. Böylelikle ağaçlandırmada o yere uygun bitkiler dikilmiş olacağı için yapılan ağaçlandırma çalışmasından üst düzeyde verim alınmış olur. Aksi takdirde dikilecek ağaçların orada yaşayıp yaşamayacağı şansa kalmış olur.